Python Ders 20 | Karakter Dizilerinin Metotları

Geçen bölümde karakter dizilerinin genel özelliklerinden söz ettik. Bu ikinci bölümde ise karakter dizilerini biraz daha ayrıntılı bir şekilde incelemeye ve karakter dizilerinin yepyeni özelliklerini görmeye başlayacağız.

replace()

Karakter dizisi metotları arasında inceleyeceğimiz ilk metot replace() metodu olacak. replace kelimesi Türkçede ‘değiştirmek, yerine koymak’ gibi anlamlar taşır.

Bu metodu kullanarak bir karakter dizisi içindeki karakterleri başka karakterlerle değiştirebileceğiz.

Peki bu metodu nasıl kullanacağız? Hemen bir örnek verelim:

>>> kardiz = "elma"

Şimdi bu karakter dizisinin içinde geçen “e” harfini “E” ile değiştirelim.

>>> kardiz.replace("e", "E")

'Elma'

Gördüğünüz gibi, replace() son derece yararlı ve kullanımı oldukça kolay bir metot. Yukarıdaki örneklerin bize gösterdiği gibi şöyle bir formülle karşı karşıyayız:

karakter_dizisi.metot(parametre)

Metotlar karakter dizilerinden nokta ile ayrılır. Python’da bu yönteme ‘noktalı gösterim’ (dot notation) adı verilir.

Yukarıdaki örnekte, replace() metodunun iki farklı parametre aldığını görüyoruz. Bu metoda verdiğimiz ilk parametre değiştirmek istediğimiz karakter dizisini gösteriyor.

İkinci parametre ise birinci parametrede belirlediğimiz karakter dizisinin yerine ne koyacağımızı belirtiyor. Yani replace() metodu şöyle bir formüle sahiptir:

karakter_dizisi.replace(eski_karakter_dizisi, yeni_karakter_dizisi)

Gelin isterseniz elimizin alışması için replace() metoduyla birkaç örnek daha verelim:

>>> kardiz = "memleket"
>>> kardiz.replace("ket", "KET")

'memleKET'

Aslında replace() metodu üçüncü bir parametre daha alır. Bu parametre ise bir karakter dizisi içindeki karakterlerin kaç tanesinin değiştirileceğini gösterir.

>>> kardiz.replace("e", "", 1)

'mmleket'

Üçüncü parametre olarak 1 sayısını verdiğimiz için replace() metodu sadece tek bir “e” harfini sildi.

Bu üçüncü parametreyi, silmek istediğiniz harf sayısı kadar artırabilirsiniz. Mesela:

>>> kardiz.replace("e", "", 2)

'mmlket'

>>> kardiz.replace("e", "", 3)

'mmlkt'

Önce ki konuda söylediğimiz gibi, karakter dizileri değiştirilemeyen veri tipleridir. Dolayısıyla eğer bir karakter dizisi üzerinde değişiklik yapmak istiyorsanız, o karakter dizisini baştan tanımlamalısınız. Örneğin:

>>> meyve = "elma"
>>> meyve = meyve.replace("e", "E")
>>> meyve

'Elma'

Böylece replace() metodunu incelemiş olduk. Sırada üç önemli metot var.

split(), rsplit(), splitlines()

Şimdi size şöyle bir soru sorduğumu düşünün: Acaba aşağıdaki karakter dizisinde yer alan bütün kelimelerin ilk harfini nasıl alırız?

>>> kardiz = "İstanbul Büyükşehir Belediyesi"

İşte Python’da bu sorunu çözmemizi sağlayacak çok güzel bir metot bulunur. Bu metodun adı split().

Bu metodun görevi karakter dizilerini belli noktalardan bölmektir. Zaten split kelimesi Türkçede ‘bölmek, ayırmak’ gibi anlamlara gelir.

İşte bu metot, üzerine uygulandığı karakter dizilerini parçalarına ayırır. Örneğin:

>>> kardiz = "İstanbul Büyükşehir Belediyesi"
>>> kardiz.split()

['İstanbul', 'Büyükşehir', 'Belediyesi']

Gördüğünüz gibi bu metot sayesinde “İstanbul Büyükşehir Belediyesi” adlı karakter dizisini kelimelere bölmeyi başardık. Eğer bu çıktı üzerine bir for döngüsü uygularsak şöyle bir sonuç elde ederiz:

>>> for i in kardiz.split():
...     print(i)
...
İstanbul
Büyükşehir
Belediyesi

Artık bu bilgiyi kullanarak şöyle bir program yazabiliriz:

kardiz = input("Kısaltmasını öğrenmek istediğiniz kurum adını girin: ")

for i in kardiz.split():
    print(i[0], end="")

Burada kullanıcı hangi kurum adını girerse girsin, bu kurum adının her kelimesinin ilk harfi ekrana dökülecektir.

Yukarıdaki örneklerde split() metodunu herhangi bir parametre içermeyecek şekilde kullandık.

split() metodunu bu şekilde parametresiz olarak kullandığımızda bu metot karakter dizilerini bölerken boşluk karakterini ölçüt alacaktır.

Ama bazen istediğimiz şey, bir karakter dizisini boşluklardan bölmek değildir. Mesela şu örneğe bakalım:

>>> kardiz = "Bolvadin, Kilis, Siverek, İskenderun, İstanbul"

Yukarıdaki örnekte karakter dizisini boşluklardan değil de virgüllerden bölsek çok daha anlamlı bir çıktı elde edebiliriz.

>>> kardiz = "Bolvadin, Kilis, Siverek, İskenderun, İstanbul"
>>> kardiz = kardiz.split(",")
>>> print(kardiz)

['Bolvadin', ' Kilis', ' Siverek', ' İskenderun', ' İstanbul']

>>> for i in kardiz:
...     print(i)
...
Bolvadin
Kilis
Siverek
İskenderun
İstanbul

Yukarıdaki örnekte split() metoduna parametre olarak virgül karakter dizisini verdik. Yani şöyle bir şey yazdık:

kardiz.split(",")

Bu sayede split() metodu karakter dizisini virgüllerden bölmeyi başardı. Mesela siz bu metoda “l” parametresini verirseniz, bu metot da ‘l’ harfi geçen yerden karakter dizisini bölecektir:

>>> kardiz.split("l")

['Bo', 'vadin, Ki', 'is, Siverek, İskenderun, İstanbu', '']

>>> for i in kardiz.split("l"):
...     print(i)
...
Bo
vadin, Ki
is, Siverek, İskenderun, İstanbu

Eğer parametre olarak verdiğiniz değer karakter dizisi içinde hiç geçmiyorsa karakter dizisi üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmaz:

>>> kardiz.split("z")

['Bolvadin, Kilis, Siverek, İskenderun, İstanbul']

Aslında bu metot ikinci bir parametre daha alır. Bu ikinci parametre, karakter dizisinin kaç kez bölüneceğini belirler:

>>> kardiz = "Ankara Büyükşehir Belediyesi"

>>> kardiz.split(" ", 1)

['Ankara', 'Büyükşehir Belediyesi']

>>> kardiz.split(" ", 2)

['Ankara', 'Büyükşehir', 'Belediyesi']

Gördüğünüz gibi, ilk örnekte kullandığımız 1 sayısı sayesinde bölme işlemi karakter dizisi üzerine bir kez uygulandı. İkinci örnekte ise 2 sayısının etkisiyle karakter dizimiz iki kez bölme işlemine maruz kaldı.

Böylece split() metodunu öğrenmiş olduk. Gelelim rsplit() metoduna…

rsplit() metodu her yönüyle split() metoduna benzer. 

split() ile rsplit() arasındaki tek fark, split() metodunun karakter dizisini soldan sağa, rsplit() metodunun ise sağdan sola doğru okumasıdır.

>>> kardiz.split(" ", 1)

['Ankara', 'Büyükşehir Belediyesi']

>>> kardiz.rsplit(" ", 1)

['Ankara Büyükşehir', 'Belediyesi']

rsplit() metodunun pek yaygın kullanılan bir metot olmadığını belirterek splitlines() metoduna geçelim.

Bildiğiniz gibi, split() metodunu bir karakter dizisini kelime kelime ayırabilmek için kullanabiliyoruz. 

splitlines() metodunu ise bir karakter dizisini satır satır ayırmak için kullanabiliriz. Hemen bir örnek verelim:

metin = """Python programlama dili Guido Van Rossum adlı Hollandalı bir programcı
tarafından 90'lı yılların başında geliştirilmeye başlanmıştır. Çoğu insan, isminin
Python olmasına bakarak, bu programlama dilinin, adını piton yılanından aldığını
düşünür. Ancak zannedildiğinin aksine bu programlama dilinin adı piton yılanından
gelmez. Guido Van Rossum bu programlama dilini, The Monty Python adlı bir İngiliz
komedi grubunun, Monty Python's Flying Circus adlı gösterisinden esinlenerek
adlandırmıştır. Ancak her ne kadar gerçek böyle olsa da, Python programlama
dilinin pek çok yerde bir yılan figürü ile temsil edilmesi neredeyse bir gelenek
halini almıştır diyebiliriz."""

print(metin.splitlines())

Bu programı çalıştırdığınızda şöyle bir çıktı alırsınız:

['Python programlama dili Guido Van Rossum adlı Hollandalı bir programcı ',
"tarafından 90'lı yılların başında geliştirilmeye başlanmıştır. Çoğu insan,
isminin", 'Python olmasına bakarak, bu programlama dilinin, adını piton
yılanından aldığını ', 'düşünür. Ancak zannedildiğinin aksine bu programlama
dilinin adı piton yılanından ', 'gelmez. Guido Van Rossum bu programlama
dilini, The Monty Python adlı bir İngiliz ', "komedi grubunun, Monty Python's
Flying Circus adlı gösterisinden esinlenerek ", 'adlandırmıştır. Ancak her ne
kadar gerçek böyle olsa da, Python programlama ', 'dilinin pek çok yerde bir
yılan figürü ile temsil edilmesi neredeyse bir gelenek ', 'halini almıştır
diyebiliriz.']

splitlines() metodu yukarıdaki gibi parametresiz olarak kullanılabileceği gibi, bir adet parametre ile de kullanılabilir. Bunu bir örnek üzerinde gösterelim:

metin = """Python programlama dili Guido Van Rossum adlı Hollandalı bir programcı
tarafından 90'lı yılların başında geliştirilmeye başlanmıştır. Çoğu insan, isminin
Python olmasına bakarak, bu programlama dilinin, adını piton yılanından aldığını
düşünür. Ancak zannedildiğinin aksine bu programlama dilinin adı piton yılanından
gelmez. Guido Van Rossum bu programlama dilini, The Monty Python adlı bir İngiliz
komedi grubunun, Monty Python's Flying Circus adlı gösterisinden esinlenerek
adlandırmıştır. Ancak her ne kadar gerçek böyle olsa da, Python programlama
dilinin pek çok yerde bir yılan figürü ile temsil edilmesi neredeyse bir gelenek
halini almıştır diyebiliriz."""

print(metin.splitlines(True))

Bu programı çalıştırdığımızda şuna benzer bir sonuç elde ederiz:

['Python programlama dili Guido Van Rossum adlı Hollandalı bir programcı \n',
"tarafından 90'lı yılların başında geliştirilmeye başlanmıştır. Çoğu insan,
isminin \n", 'Python olmasına bakarak, bu programlama dilinin, adını piton
yılanından aldığını \n', 'düşünür. Ancak zannedildiğinin aksine bu programlama
dilinin adı piton yılanından \n', 'gelmez. Guido Van Rossum bu programlama
dilini, The Monty Python adlı bir İngiliz \n', "komedi grubunun, Monty
Python's Flying Circus adlı gösterisinden esinlenerek \n", 'adlandırmıştır.
Ancak her ne kadar gerçek böyle olsa da, Python programlama \n', 'dilinin pek
çok yerde bir yılan figürü ile temsil edilmesi neredeyse bir gelenek \n',
'halini almıştır diyebiliriz.']

Eğer splitlines() metoduna parametre olarak True verirsek program çıktısında satır başı karakterleri de görünüyor.

Yazdığınız programlarda ihtiyacınıza göre splitlines() metodunu parametreli olarak veya parametresiz bir şekilde kullanabilirsiniz.

lower()

Şimdi şöyle bir program yazdığımızı düşünün:

kişi = input("Aradığınız kişinin adı ve soyadı: ")

if kişi == "Ahmet Öz":
    print("email: aoz@hmail.com")
    print("tel  : 02121231212")
    print("şehir: istanbul")

elif kişi == "Mehmet Söz":
    print("email: msoz@zmail.com")
    print("tel  : 03121231212")
    print("şehir: ankara")

elif kişi == "Mahmut Göz":
    print("email: mgoz@jmail.com")
    print("tel  : 02161231212")
    print("şehir: istanbul")

else:
    print("Aradığınız kişi veritabanında yok!")

Bu programın doğru çalışabilmesi için kullanıcının, örneğin, Ahmet Öz adlı kişiyi ararken büyük-küçük harfe dikkat etmesi gerekir.

Eğer kullanıcı Ahmet Öz yazarsa o kişiyle ilgili bilgileri alabilir, ama eğer mesela Ahmet öz yazarsa bilgileri alamaz.

Peki acaba biz bu sorunun üstesinden nasıl gelebiliriz? Yani programımızın büyük-küçük harfe duyarlı olmamasını nasıl sağlayabiliriz?

İşte burada imdadımıza lower() metodu yetişecek. Dikkatlice inceleyin:

kişi = input("Aradığınız kişinin adı ve soyadı: ")
kişi = kişi.lower()

if kişi == "ahmet öz":
    print("email: aoz@hmail.com")
    print("tel  : 02121231212")
    print("şehir: istanbul")

elif kişi == "mehmet söz":
    print("email: msoz@zmail.com")
    print("tel  : 03121231212")
    print("şehir: ankara")

elif kişi == "mahmut göz":
    print("email: mgoz@jmail.com")
    print("tel  : 02161231212")
    print("şehir: istanbul")

else:
    print("Aradığınız kişi veritabanında yok!")

Yukarıdaki örneklerin de bize gösterdiği gibi, lower() metodu, karakter dizisindeki bütün harfleri küçük harfe çeviriyor. Örneğin:

>>> kardiz = "ELMA"
>>> kardiz.lower()

'elma'

>>> kardiz = "arMuT"
>>> kardiz.lower()

'armut'

>>> kardiz = "PYTHON PROGRAMLAMA"
>>> kardiz.lower()

'python programlama'

Gördüğünüz gibi, son derece kolay ve kullanışlı bir metot bu. Ama bu metodun bir problemi var. Şu örneği dikkatlice inceleyin:

>>> il = "İSTANBUL"
>>> print(il.lower())

Traceback (most recent call last):
  File "<stdin>", line 1, in <module>
  File "C:\Python33\lib\encodings\cp857.py", line 19, in encode
    return codecs.charmap_encode(input,self.errors,encoding_map)[0]
UnicodeEncodeError: 'charmap' codec can't encode character '\u0307' in position
1: character maps to <undefined>

Buradaki problem ‘İ’ harfinden kaynaklanıyor. Biz şimdilik sadece Python’ın ‘İ’ harfini Türkçeye uygun olarak küçültemediğini bilelim yeter.

upper()

Bu metot biraz önce öğrendiğimiz lower() metodunun yaptığı işin tam tersini yapar. upper() metodu harfleri büyütmemizi sağlar.

Örneğin:

>>> kardiz = "kalem"
>>> kardiz.upper()

'KALEM'

Diyelim ki, şehirlere göre hava durumu bilgisi veren bir program yazmak istiyorsunuz. Bunun için şöyle bir kod yazarak işe başlayabilirsiniz:

şehir = input("Hava durumunu öğrenmek için bir şehir adı girin: ")

if şehir == "ADANA":
    print("parçalı bulutlu")

elif şehir == "ERZURUM":
    print("karla karışık yağmurlu")

elif şehir == "ANTAKYA":
    print("açık ve güneşli")

else:
    print("Girdiğiniz şehir veritabanında yok!")

Burada programımızın doğru çalışabilmesi için upper() metodunu kullanabiliriz:

şehir = input("Hava durumunu öğrenmek için bir şehir adı girin: ")

şehir = şehir.upper()

if şehir == "ADANA":
    print("parçalı bulutlu")

elif şehir == "ERZURUM":
    print("karla karışık yağmurlu")

elif şehir == "ANTAKYA":
    print("açık ve güneşli")

else:
    print("Girdiğiniz şehir veritabanında yok!")

islower(), isupper()

Sorgulayıcı metotların görevi karakter dizilerinin durumunu sorgulamaktır. Sorgulayıcı metotlara örnek olarak islower() ve isupper() metotlarını verebiliriz.

Bildiğiniz gibi, lower() metodu bir karakter dizisini tamamen küçük harflerden oluşacak şekle getiriyordu. islower() metodu ise bir karakter dizisinin tamamen küçük harflerden oluşup oluşmadığını sorguluyor.

Hemen bir örnek verelim:

>>> kardiz = "istihza"
>>> kardiz.islower()

True

“istihza” tamamen küçük harflerden oluşan bir karakter dizisi olduğu için islower() sorgusu True çıktısı veriyor. Bir de şuna bakalım:

>>> kardiz = "Ankara"
>>> kardiz.islower()

False

“Ankara” ise içinde bir adet büyük harf barındırdığı için islower() sorgusuna False cevabı veriyor.

isupper() metodu da islower() metodunun yaptığı işin tam tersini yapar.

>>> kardiz = "İSTİHZA"
>>> kardiz.isupper()

True

>>> kardiz = "python"
>>> kardiz.isupper()

False

islower() ve isupper() metotları programlamada sıklıkla kullanılan karakter dizisi metotlarından ikisidir.

Dolayısıyla bu iki metodu iyi öğrenmek programlama maceranız sırasında işlerinizi epey kolaylaştıracaktır.

endswith()

endswith() metodunun yardımıyla bir karakter dizisinin hangi karakter dizisi ile bittiğini sorgulayabiliyoruz. Yani örneğin:

>>> kardiz = "istihza"
>>> kardiz.endswith("a")

True

kardiz.endswith("a") ifadesiyle bu karakter dizisinin “a” karakteri ile bitip bitmediğini sorguladık. Bir de şuna bakalım:

>>> kardiz.endswith("z")

False

Bu defa da False çıktısı aldık. Çünkü karakter dizimiz ‘z’ harfiyle bitmiyor.

Gelin isterseniz elimizi alıştırmak için bu metotla birkaç örnek daha yapalım:

d1 = "python.ogg"
d2 = "tkinter.mp3"
d3 = "pygtk.ogg"
d4 = "movie.avi"
d5 = "sarki.mp3"
d6 = "filanca.ogg"
d7 = "falanca.mp3"
d8 = "dosya.avi"
d9 = "perl.ogg"
d10 = "c.avi"
d11 = "c++.mp3"

for i in d1, d2, d3, d4, d5, d6, d7, d8, d9, d10, d11:
    if i.endswith(".mp3"):
        print(i)

Bu örnekte, elimizde farklı uzantılara sahip bazı dosyalar olduğunu varsaydık ve bu dosya adlarının herbirini ayrı birer değişken içinde depoladık.

Gördüğünüz gibi, dosya uzantıları .ogg, .mp3 veya .avi. Bizim burada amacımız elimizdeki mp3 dosyalarını listelemek. Bu işlem için endswith() metodundan yararlanabiliyoruz.

startswith()

Bu metot, biraz önce gördüğümüz endswith() metodunun yaptığı işin tam tersini yapar. startswith() metodu bir karakter dizisinin hangi karakter veya karakterlerle başladığını denetler:

>>> kardiz = "python"
>>> kardiz.startswith("p")

True

>>> kardiz.startswith("a")

False

Gördüğünüz gibi, eğer karakter dizisi gerçekten belirtilen karakterle başlıyorsa Python True çıktısı, yok eğer belirtilen karakterle başlamıyorsa False çıktısı veriyor.

Sonraki bölümde yine karakter dizilerinin metotlarından söz etmeye devam edeceğiz.

Bu eğitim seti Kaynak tarafından oluşturulmuştur.